Βαθύτερα από την «κανονική» δομή της ύπαρξης. Μικρό σχόλιο στο «Όχι εγώ»

(μτφ. Γ. Σ.)

Σκη­νή σκο­τει­νή αλ­λά το ΣΤΟ­ΜΑ στα δε­ξιά του κοι­νού, πε­ρί­που 8 πό­δια πά­νω από τη σκη­νή, ελα­φρά φω­τι­σμέ­νο από μπρο­στά και από κά­τω, το υπό­λοι­πο πρό­σω­πο στη σκιά. Αό­ρα­το μι­κρό­φω­νο.

ΑΚΡΟ­Α­ΤΗΣ, στο προ­σκή­νιο από την αρι­στε­ρή πλευ­ρά των θε­α­τών, ψη­λή όρ­θια φι­γού­ρα απροσ­διό­ρι­στου φύ­λου, τυ­λιγ­μέ­νη από το κε­φά­λι μέ­χρι τα πό­δια σε μαύ­ρο ύφα­σμα, με κου­κού­λα, στέ­κε­ται σε ένα αό­ρα­το podium πε­ρί­που 4 πό­δια ψη­λό. Η φι­γού­ρα φαί­νε­ται από τη στά­ση της μό­νο να κοι­τά­ει έντο­να δια­γω­νί­ως προς το ΣΤΟ­ΜΑ, απο­λύ­τως ακί­νη­τη εκτός από τέσ­σε­ρις σύ­ντο­μες κι­νή­σεις, όπου υπο­δει­κνύ­ε­ται. Βλ. Ση­μεί­ω­ση.

Κα­θώς τα φώ­τα της αί­θου­σας χα­μη­λώ­νουν, η φω­νή του ΣΤΟ­ΜΑ­ΤΟΣ ακού­γε­ται ακα­τά­λη­πτη πί­σω από την αυ­λαία. Τα φώ­τα της αί­θου­σας σβή­νουν. Η φω­νή συ­νε­χί­ζει ακα­τά­λη­πτη για 10 δευ­τε­ρό­λε­πτα πί­σω από την αυ­λαία. Με το που αρ­χί­σει να ση­κώ­νε­ται η αυ­λαία, αυ­το­σχε­διά­ζει από το κεί­με­νο για όσο χρό­νο χρειά­ζε­ται μέ­χρι να ση­κω­θεί τε­λεί­ως η αυ­λαία και να συ­γκε­ντρω­θεί η προ­σο­χή των θε­α­τών:

ΣΤΟ­ΜΑ: . . . έξω . . . μέ­σα σ’ αυ­τόν τον κό­σμο . . . αυ­τόν τον κό­σμο . . . μι­κρού­λι πραγ­μα­τά­κι . . . πριν από την ώρα του . . . σ’ ένα κα­τα­ραμ- . . . τι; . . . κο­ρί­τσι; . . . ναι . . . μι­κρό κο­ρι­τσά­κι . . . μέ­σα σ’ αυ­τήν . . . έξω μέ­σα σ’ αυ­τήν . . . πριν από την ώρα της . . . κα­τα­ρα­μέ­νη τρύ­πα που ονο­μά­ζε­ται . . . ονο­μά­ζε­ται . . . δεν έχει ση­μα­σία. . . . γο­νείς άγνω­στοι . . . δεν ακού­στη­καν . . . αυ­τός εξα­φα­νι­σμέ­νος . . . κα­πνός . . . ού­τε κα­λά-κα­λά το βρα­κί του δεν κού­μπω­σε . . . αυ­τή το ίδιο . . . ύστε­ρα από οχτώ μή­νες . . . με ακρί­βεια ρο­λο­γιού . . . άρα κα­μιά αγά­πη . . . τη γλί­τω­σε αυ­τή . . . χω­ρίς την αγά­πη που συ­νή­θως πνέ­ει προς το . . . άφω­νο βρέ­φος . . . στο σπί­τι . . . όχι . . . ού­τε πράγ­μα­τι για τον ίδιο λό­γο κα­νε­νός εί­δους . . . κα­νε­νός εί­δους αγά­πη . . . σε κά­θε ακό­λου­θο στά­διο . . . άρα τυ­πι­κή σχέ­ση . . . τί­πο­τε αξιο­ση­μεί­ω­το μέ­χρι τα εξή­ντα όταν- . . . τι; . . . εβδο­μή­ντα; . . . Θεέ μου! . . . φτά­νο­ντας στα εβδο­μή­ντα . . . πε­ρι­πλα­νιέ­ται σε ένα χω­ρά­φι . . . ψά­χνει ανέ­με­λα για πα­σχα­λί­τσες . . . για να φτιά­ξει μια μπά­λα . . . λί­γα βή­μα­τα με­τά στα­μα­τά­ει . . . κοι­τά­ει στο κε­νό . . . έπει­τα πα­ρα­κά­τω . . . με­ρι­κά ακό­μη . . . στα­μα­τά­ει και κοι­τά­ει ξα­νά επί­μο­να. . . και ού­τω κα­θε­ξής . . . βο­λο­δέρ­νει . . . όταν ξαφ­νι­κά . . . στα­δια­κά . . . όλα έσβη­σαν . . . όλο εκεί­νο το φως του Απρί­λη νω­ρίς . . . και αυ­τή βρέ­θη­κε στο- . . . τι; . . . ποια; . . . όχι! . . . αυ­τή! . . . [Παύ­ση και κί­νη­ση νο. 1] . . . βρέ­θη­κε στο σκο­τά­δι . . . και αν όχι ακρι­βώς . . . αναί­σθη­τη . . . αναί­σθη­τη . . . για­τί μπο­ρού­σε να ακού­ει ακό­μη το βου­η­τό . . . επο­νο­μα­ζό­με­νο . . . στα αυ­τιά . . . και μια αχτί­δα φω­τός ήρ­θε κι έφυ­γε . . . ήρ­θε κι έφυ­γε . . . σαν κι αυ­τή που μπο­ρεί να ρί­ξει το φεγ­γά­ρι . . . βο­λο­δέρ­νο­ντας . . . μέ­σα κι έξω απ’ το σύν­νε­φο . . . αλ­λά τό­σο θο­λή . . . νιώ­θει . . . νιώ­θει τό­σο θο­λή . . . δεν ήξε­ρε . . . σε ποια θέ­ση βρι­σκό­ταν . . . φα­ντά­σου! . . . σε ποια θέ­ση βρι­σκό­ταν! . . . αν ήταν όρ­θια . . . ή κα­θι­στή . . . αλ­λά το μυα­λό – . . . τι; . . . γο­να­τι­στή; . . . ναι . . . αν ήταν όρ­θια . . . ή κα­θι­στή . . . ή γο­να­τι­στή . . . αλ­λά το μυα­λό- . . . τι; . . . ξα­πλω­μέ­νη;; . . . ναι . . . αν ήταν όρ­θια. . . ή κα­θι­στή. . . ή γο­να­τι­στή . . . ή ξα­πλω­μέ­νη . . . αλ­λά το μυα­λό ακί­νη­το . . . ακί­νη­το . . . με κά­ποιον τρό­πο . . . για­τί η πρώ­τη σκέ­ψη της ήταν . . . ω πο­λύ αρ­γό­τε­ρα . . . ξαφ­νι­κή έκλαμ­ψη . . . με­γα­λω­μέ­νη όπως ήταν να πι­στεύ­ει . . . με τα άλ­λα ορ­φα­νά . . . σ’ έναν ευ­σπλα­χνι­κό . . . [Κο­φτό γέ­λιο.] . . . Θεό . . . [Δυ­να­τό γέ­λιο.] …

[…]

[Παύ­ση και κί­νη­ση νο. 4] . . . μι­κρού­λι πραγ­μα­τά­κι . . . βγή­κε πριν από την ώρα του . . . κα­τα­ρα­μέ­νη τρύ­πα . . . αγά­πη που­θε­νά . . . έκα­νε οι­κο­νο­μία στην αγά­πη . . . άφω­νη όλες τις μέ­ρες της . . . κυ­ριο­λε­κτι­κά άφω­νη . . . ακό­μα και προς τον εαυ­τό της . . . πο­τέ έξω φω­να­χτά . . . αλ­λά όχι εντε­λώς . . . με­ρι­κές φο­ρές ξαφ­νι­κή πα­ρόρ­μη­ση. . . μια ή δυο φο­ρές το χρό­νο . . . πά­ντα χει­μώ­νας ένας πε­ρί­ερ­γος λό­γος . . . τα με­γά­λα βρά­δια . . . ώρες του σκο­τα­διού . . . ξαφ­νι­κή πα­ρόρ­μη­ση να . . . πει . . . με­τά βγαί­νει βια­στι­κά έξω στα­μα­τά­ει στο πρώ­το που βλέ­πει μπρο­στά της . . . κο­ντι­νό­τε­ρο απο­χω­ρη­τή­ριο . . . αρ­χί­ζει να τα βγά­ζει . . . στα­θε­ρή ροή. . . τρε­λά πράγ­μα­τα . . . τα μι­σά φω­νή­ε­ντα λά­θος . . . κα­νείς δεν κα­τα­λά­βαι­νε . . . μέ­χρι να δει τα βλέμ­μα­τα που τις έρι­χναν . . . με­τά πέ­θαι­νε από ντρο­πή. . . μπου­σου­λού­σε πί­σω μέ­σα . . . μια ή δυο φο­ρές το χρό­νο . . . πά­ντο­τε χει­μώ­νας πε­ρί­ερ­γος λό­γος . . . μα­κρές ώρες του σκο­τα­διού . . . τώ­ρα αυ­τό . . . αυ­τό . . . γρη­γο­ρό­τε­ρα και πιο γρή­γο­ρα . . . οι λέ­ξεις . . . το μυα­λό. . . τρε­μο­σβή­νο­ντας μα­κριά σαν τρε­λό . . . γρή­γο­ρο άρ­παγ­μα και συ­νέ­χεια με­τά. . . τί­πο­τα εκεί . . . μό­νο κά­που αλ­λού . . . κά­νει προ­σπά­θεια κά­που αλ­λού . . . όλη την ώρα κά­τι ικε­τεύ­ει . . . κά­τι μέ­σα της ικε­τεύ­ει . . . ικε­τεύ­ο­ντας τα όλα να στα­μα­τή­σουν . . . δί­χως απά­ντη­ση . . . προ­σευ­χή δί­χως απά­ντη­ση . . . ή ανει­σά­κου­στη . . . πο­λύ αχνή . . . και έτσι. . . συ­νέ­χι­ζε . . . προ­σπα­θώ­ντας . . . μη γνω­ρί­ζο­ντας τι . . . τι ήταν αυ­τό που προ­σπα­θού­σε . . . τι να προ­σπα­θή­σει . . . όλο το σώ­μα σαν εξα­φα­νι­σμέ­νο . . . μό­νο το στό­μα . . . σαν τρε­λα­μέ­νο . . . και ού­τω κα­θε­ξής . . . συ­νέ­χι­σε να-. . . τι; . . . το βου­η­τό; ναι . . . όλη την ώρα το βου­η­τό . . . θο­λός βρυ­χηθ­μός σαν κα­ταρ­ρά­χτες . . . μέ­σα στο κρα­νίο . . . και η αχτί­δα . . . να ψα­χου­λεύ­ει . . . ανώ­δυ­νη . . . τό­σο μα­κριά . . . χα! . . . τό­σο μα­κριά . . . όλα αυ­τά . . . εμπρός συ­νέ­χι­σε . . . χω­ρίς να ξέ­ρεις τι . . . τι ήταν αυ­τή-. . . τι; . . . ποιά; . . . όχι! . . . αυ­τή! . . . ΑΥ­ΤΗ! . . . [Παύ­ση.] . . . τι προ­σπα­θού­σε . . . τι να προ­σπα­θή­σει . . . δεν έχει ση­μα­σία . . . συ­νέ­χι­σε [Η αυ­λαία αρ­χί­ζει να πέ­φτει.] . . . κα­τά­λα­βέ το στο τέ­λος . . . και με­τά πί­σω . . . ο Θε­ός εί­ναι αγά­πη . . . τρυ­φε­ρές ευ­σπλα­χνί­ες . . . και­νούρ­γιες κά­θε πρωί. . . πί­σω στο χω­ρά­φι . . . πρω­ι­νό του Απρί­λη . . . πρό­σω­πο στο γρα­σί­δι . . . κα­νείς άλ­λος μό­νο οι κο­ρυ­δαλ­λοί . . . σή­κω­σέ το-

(Η αυ­λαία πέ­φτει ολο­κλη­ρω­τι­κά. Η αί­θου­σα σκο­τει­νή. Η φω­νή συ­νε­χί­ζει πί­σω από την κουρ­τί­να, ακα­τά­λη­πτη, δέ­κα δευ­τε­ρό­λε­πτα, στα­μα­τά­ει κα­θώς η αί­θου­σα φω­τί­ζε­ται.)

[Ση­μεί­ω­ση. Κί­νη­ση: συ­νί­στα­ται στο να ση­κώ­νο­νται τα χέ­ρια από τα πλά­για και με­τά να πέ­φτουν, ως χει­ρο­νο­μία ανή­μπο­ρης συ­μπό­νιας. Γί­νε­ται όλο και πιο αδύ­να­μη σε κά­θε επα­νά­λη­ψη μέ­χρι που την τρί­τη φο­ρά γί­νε­ται μό­λις αντι­λη­πτή. Η παύ­ση διαρ­κεί αρ­κε­τά για αυ­τό το μι­κρό διά­στη­μα ώστε το ΣΤΟ­ΜΑ να συ­νέρ­χε­ται από την ανυ­πο­χώ­ρη­τη άρ­νη­ση του να εγκα­τα­λεί­ψει το τρί­το πρό­σω­πο.]

Για να τε­λειώ­νου­με με την τυ­ραν­νία του ρε­α­λι­σμού…

Αν θε­ω­ρή­σου­με ότι το έρ­γο του Σά­μιου­ελ Μπέ­κετ πα­ρου­σιά­ζει και επι­τε­λεί νέ­ες δο­μές της ύπαρ­ξης που αντι­στέ­κο­νται με το δι­κό τους τρό­πο σύ­ντα­ξης και ανα­σύ­ντα­ξης σε έναν κό­σμο ανοί­κειο και αναυ­θε­ντι­κό, το μο­νό­πρα­κτο Όχι εγώ από το 1972 δεν εί­ναι μό­νο ένα κα­θα­ρό απο­τύ­πω­μα μιας νέ­ας δια του λό­γου πρά­ξης, αλ­λά επι­τε­λεί τη διάρ­ρη­ξη των κα­νο­νι­κών δο­μών του λό­γου και της ύπαρ­ξης έξω από την τυ­ραν­νία του ρε­α­λι­σμού.^[1] Kαι αν πρό­κει­ται για «το πιο υβρι­στι­κό και σφο­δρό έρ­γο του Μπέ­κετ»,^[2] πρό­κει­ται και για μια χει­ρο­νο­μία ακύ­ρω­σης της κοι­νω­νι­κής επι­θυ­μί­ας για υπά­κου­ες και αι­σθη­τι­κά πει­θή­νιες φω­νές.

Η ει­ρω­νι­κή δή­λω­ση του Μπέ­κετ ότι ήξε­ρε τη γυ­ναί­κα που μι­λά­ει ως Στό­μα στο Όχι εγώ, δεν ήταν μό­νο μια χλευα­στι­κή απα­ξί­ω­ση των όρων του ρε­α­λι­σμού, αλ­λά και μια επί­μο­νη υπεν­θύ­μι­ση ότι το έρ­γο του συγ­γρα­φέα «ανα­πα­ρι­στά» τον πραγ­μα­τι­κό κό­σμο και ταυ­τό­χρο­να μι­λά­ει για τους απο­συ­νά­γω­γους που δεν συ­νά­δουν με τις δο­μές ακό­μη και των δρό­μων του κό­σμου αυ­τού:

Η ποι­η­τι­κή της αντί­στα­σης απέ­να­ντι σε κά­θε βιο-πο­λι­τι­κή βού­λη­ση που επι­διώ­κει να πε­ριο­ρί­σει την αν­θρώ­πι­νη ζωή σε μια προσ­δο­κώ­με­νη κοι­νω­νι­κή ευ­τα­ξία, με­τα­δί­δε­ται στο έρ­γο του Μπέ­κετ αφε­νός ως άρ­νη­ση κά­θε κα­νο­νι­κο­ποι­η­τι­κής δο­μής και πι­θα­νώς ως απόρ­ρι­ψη της ίδιας της θε­σμι­κά δια­τε­ταγ­μέ­νης κα­νο­νι­κό­τη­τας. Και δου­λεύ­ο­ντας γύ­ρω από τα ερεί­πια της Ευ­ρώ­πης ο Μπέ­κετ δεν γρά­φει μό­νο για την «αν­θρω­πό­τη­τα σε ερεί­πια» από το τέ­λος του Β’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου και εξής, αλ­λά πα­ρου­σιά­ζει εμ­φα­τι­κά την «αν­θρω­πι­νό­τη­τα σε ερεί­πια» ακό­μη και κα­τά τη δε­κα­ε­τία του 1970.

Ιστο­ρι­κά ο Μπέ­κετ, ερ­χό­με­νος αντι­μέ­τω­πος με την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της «αν­θρω­πό­τη­τας σε ερεί­πια»^[4] με­τά τον Β’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, στρά­φη­κε στους δρα­μα­τουρ­γι­κούς τρό­πους της αφαί­ρε­σης, της υπο­νό­μευ­σης και της απο­δό­μη­σης για να γί­νει ο «καλ­λι­τέ­χνης που έρ­χε­ται από το Τί­πο­τε»,^[5] και για να «φι­λο­ξε­νη­θεί στο χά­ος»,^[6] δί­νο­ντας σε αυ­τό το αν­θρώ­πι­νο χά­ος μια δυ­να­μι­κή υλι­κή μορ­φή.

 Ανα­γά­πη­τη, ανευ­λα­βής και ανυ­πό­χρεη σε χα­ντά­κι…

Tο Στό­μα πα­ρα­θέ­τει την ιστο­ρία μιας εβδο­μη­ντά­χρο­νης γυ­ναί­κας που βρί­σκε­ται σε ένα εί­δος κοι­νω­νι­κής αφα­σί­ας και φί­μω­σης η οποία δια­κό­πτε­ται μια ή δυο φο­ρές το χρό­νο από την αστα­μά­τη­τη ροή μιας ομι­λί­ας. Η ομι­λία αυ­τή κα­θό­λου δεν συ­νά­δει με οτι­δή­πο­τε κα­νο­νι­κό ως λό­γο, αν και γί­νε­ται κα­τα­νοη­τή με την έντα­ση ενός εμε­τού ή ενός βιαί­ως ρέ­ο­ντος οχε­τού που έρ­χε­ται για να μο­λύ­νει τις κα­νο­νι­κές επι­φά­νειες του αι­σθη­τού.

Η ηλι­κιω­μέ­νη γυ­ναί­κα δεν ανα­γνω­ρί­ζει τις λέ­ξεις που ακού­ει ως δι­κή της ομι­λία και αρ­νεί­ται την κυ­ριό­τη­τα της φω­νής («δεν ήταν κα­θό­λου δι­κή της. . . όχι κα­θό­λου η φω­νή της»), αλ­λά ανα­γκά­ζε­ται να ανα­γνω­ρί­σει τη φω­νή που ακού­ει ως δι­κή της, όταν συ­ναι­σθά­νε­ται τις φυ­σι­κές κι­νή­σεις του στό­μα­τος από τις οποί­ες πα­ρά­γε­ται ο λό­γος: «ξαφ­νι­κά ένιω­σε. . . στα­δια­κά ένιω­σε. . . τα χεί­λη της κι­νού­νται. . .».

Λέ­γο­ντας μια ιστο­ρία σε τρί­το πρό­σω­πο, αρ­νεί­ται να μι­λή­σει εξ ονό­μα­τος του εαυ­τού της και μι­λά­ει ως ξέ­νη, αρ­θρώ­νο­ντας την απι­θα­νό­τη­τα της ορ­θής εκ­δή­λω­σης της γυ­ναι­κεί­ας φω­νής και διεκ­δι­κώ­ντας ταυ­τό­χρο­να το δι­καί­ω­μα ανα­φο­ράς στη γυ­ναι­κεία εμπει­ρία ως εφιάλ­τη της ύπαρ­ξης. Ο λό­γος αυ­τός βρί­σκε­ται βα­θύ­τε­ρα από την κα­νο­νι­κά προσ­δο­κώ­με­νη δο­μή της ύπαρ­ξης, επει­δή εξω­θή­θη­κε και απω­θή­θη­κε εκεί εκ­βια­στι­κά από αυ­τούς που δεν ανέ­χο­νταν την πα­ρου­σία και τη αλή­θεια του.

Στο Όχι εγώ έβλε­πα πά­ντα μια σπα­ραγ­μέ­νη από τον κό­σμο της γυ­ναί­κα. Μια πο­δο­πα­τη­μέ­νη γυ­ναί­κα μέ­σα σε ένα χα­ντά­κι που σκά­φτη­κε από χέ­ρια αντρών. Την γυ­ναί­κα αυ­τή έχου­με δει όλοι μας. Και ο Μπέ­κετ στρέ­φει εμ­φα­τι­κά την προ­σο­χή μας σε αυ­τές τις ρωγ­μές του κό­σμου απ’ όπου εκ­βάλ­λο­νται αυ­τά τα Στό­μα­τα τα οποία δεν (ξα­να)μί­λη­σαν πο­τέ έξω φω­να­χτά...